Απάτη

Περιγραφή του εγκλήματος

Στην απάτη ο δράστης προξενεί βλάβη ξένης περιουσίας πείθοντας κάποιον να προβεί σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή. Η εξαπάτηση του άλλου μπορεί να επιτευχθεί με τρεις τρόπους:

• με παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθινών, η οποία συντρέχει όταν η ανακοίνωση στην οποία προβαίνει ο δράστης με ρητές ή συμπερασματικά συναγόμενες δηλώσεις δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (π.χ. ο αγοραστής παρουσιάζεται ως φερέγγυος επιχειρηματίας και με μεγάλη ακίνητη περιουσία, ώστε να πετύχει την πώληση προς αυτόν εμπορευμάτων μεγάλης αξίας χωρίς την καταβολή τιμήματος σε μετρητά αλλά εκδίδοντας -ακάλυπτες- επιταγές),
• με αθέμιτη απόκρυψη αληθινών γεγονότων, η οποία συντρέχει όταν ο δράστης καταβάλλει προσπάθεια να αποκρύψει την αλήθεια στον παθόντα ή να αποτρέψει αυτόν από το να λάβει γνώση της αλήθειας (π.χ. πώληση κατασχεμένου φορτηγού από την ιδιοκτήτρια-μεσεγγυούχο, αποσιωπώντας το νομικό ελάττωμα στους αγοραστές), ή
• με αθέμιτη παρασιώπηση αληθινών γεγονότων, η οποία συντρέχει όταν ο δράστης έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να προβεί σε ανακοίνωση γεγονότος, ώστε να μην δημιουργηθεί ή να σταματήσει να υφίσταται η ήδη δημιουργηθείσα πλάνη στο πρόσωπο του ζημιωθέντα (π.χ. απόκρυψη του προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου ανώνυμης εταιρίας προς το διαχειριστή της αγοράστριας εταιρίας περιορισμένης ευθύνης, με την οποία συνήπταν επί σειρά ετών συμβάσεις πώλησης, ότι βρίσκεται σε μόνιμη και πλήρη αδυναμία πληρωμών ή ότι τελεί σε κατάσταση πτώχευσης, ώστε η ε.π.ε. να προεξοφλήσει το τίμημα, χωρίς ωστόσο η α.ε. να είναι σε θέση να εκτελέσει την παραγγελία).

Οι παραπάνω πράξεις εξαπάτησης θα πρέπει να οδηγούν αιτιακά (αιτιώδης σύνδεσμος) στη δημιουργία ή στη διατήρηση ήδη υπάρχουσας πλάνης  στο πρόσωπο του ζημιωθέντα.

Περαιτέρω, η πλάνη θα πρέπει να οδηγεί αιτιακά (αιτιώδης σύνδεσμος) σε περιουσιακή διάθεση, δηλαδή να οδηγεί τον εξαπατημένο σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή, εξαιτίας της οποίας επέρχεται μεταβολή της περιουσίας του.

Επιπλέον, η διάθεση της περιουσίας του εξαπατηθέντος πρέπει να οδηγεί αιτιακά (αιτιώδης σύνδεσμος) στην περιουσιακή βλάβη και να είναι αντίστοιχη αυτής, να αποτελεί δηλαδή την ανάστροφη όψη της επελθούσας βλάβης, την οποία μπορεί να υφίσταται είτε ο ίδιος ο εξαπατηθείς είτε κάποιος τρίτος.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία του εγκλήματος πρέπει να καλύπτονται από το δόλο του δράστη, ειδικά δε ως προς την πράξη εξαπάτησης που τελείται με τον πρώτο τρόπο (παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθινών), δεν αρκεί η απλή γνώση του δράστη ότι με αυτήν την παράσταση βλάπτεται η ξένη περιουσία, αλλά θα πρέπει αυτός να προβλέπει την επέλευση της βλάβης ως αναγκαία συνέπεια της συμπεριφοράς του και να αποδέχεται το εγκληματικό αυτό αποτέλεσμα.

Ο δράστης πρέπει να προβαίνει σε όλες τις παραπάνω πράξεις έχοντας σκοπό να προσπορίσει στον εαυτό του ή σε άλλον παράνομο περιουσιακό όφελος, το οποίο δεν χρειάζεται οπωσδήποτε να επέλθει. Αν λείπει αυτό το στοιχείο (ο σκοπός παράνομου οφέλους), τότε δεν τελείται το αδίκημα της απάτης αλλά αυτό της απατηλής πρόκλησης βλάβης (άρθρο 389 ΠΚ).

Ποινική κύρωση

Η απάτη ρυθμίζεται στο άρθρο 386 ΠΚ και τιμωρείται:

• ως πλημμέλημα, επισύροντας ποινή φυλάκισης από 3 μήνες έως 5 έτη, εκτός εάν η προκληθείσα ζημία είναι ιδιαίτερα μεγάλη, οπότε το πλαίσιο της ποινής φυλάκισης διαμορφώνεται από 2 έως 5 έτη,
• ως κακούργημα, επισύροντας ποινή καθείρξεως από 5 έως 10 έτη, εφόσον ο δράστης διαπράττει απάτες κατά συνήθεια ή κατ’ επάγγελμα και το συνολικό όφελος ή η συνολική ζημία υπερβαίνουν το ποσό των 30.000 Ευρώ με την ίδια ποινή τιμωρείται ο υπαίτιος, αν το περιουσιακό όφελος που αποκόμισε τελώντας απάτη ή η προκληθείσα ζημία υπερβαίνει συνολικά το ποσό των 120.000 Ευρώ.

Σημειωτέον ότι αν το αντικείμενο της απάτης είναι ευτελούς αξίας, η πράξη τιμωρείται σύμφωνα με το άρθρο 387 σε συνδυασμό με το άρθρο 377 ΠΚ:

• ως πλημμέλημα, επισύροντας ποινή φυλάκισης από 10 ημέρες έως 6 μήνες ή χρηματική ποινή από 150 Ευρώ έως 15.000 Ευρώ.

Προστατευόμενο έννομο αγαθό

Με την ποινικοποίηση της απάτης επιδιώκεται η προστασία της περιουσίας σαν σύνολο.

Ποινική δίωξη

Η ποινική δίωξη της απάτης κινείται αυτεπάγγελτα, εκτός αν πρόκειται για απάτη ευτελούς αξίας οπότε για να κινηθεί η ποινική δίωξη θα πρέπει να υποβληθεί έγκληση εντός 3 μηνών από τότε που ο δικαιούχος έλαβε γνώση για την πράξη και για το πρόσωπο του υπαιτίου ή ενός εκ των συμμετόχων.

Ικανοποίηση του παθόντος

Με το Ν 3904/2010 προστέθηκε στον Ποινικό Κώδικα το άρθρο 406 Α, το οποίο παρέχει ορισμένες ευεργετικές ρυθμίσεις για τον υπαίτιο της απάτης, εφόσον προβεί αυτοβούλως στην ικανοποίηση (έστω και μερική) του παθόντα. Ειδικότερα προβλέπεται:

• η μη άσκηση ποινικής δίωξης και η αρχειοθέτηση της υπόθεσης, αν ο δράστης μέχρι την άσκηση ποινικής δίωξης ικανοποιήσει εντελώς τον ζημιωθέντα, καταβάλλοντας αποδεδειγμένα ή κατά δήλωση του παθόντος ή των κληρονόμων του το κεφάλαιο και τους τόκους υπερημερίας,
• η εξάλειψη του αξιοποίνου, αν ο δράστης με δική του θέληση και πριν εξετασθεί με οποιονδήποτε τρόπο για την πράξη του από τις αρμόδιες αρχές ικανοποιήσει εντελώς το ζημιωθέντα,
• η απαλλαγή από την ποινή, αν ο δράστης μέχρι το τέλος της αποδεικτικής διαδικασίας στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο ικανοποιήσει εντελώς το ζημιωθέντα, καταβάλλοντας αποδεδειγμένα ή κατά δήλωση του παθόντος ή των κληρονόμων του το κεφάλαιο και τους τόκους υπερημερίας.