Η ελευθερία του διαθέτη για τη διάθεση της περιουσίας του, υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς όσον αφορά συγκεκριμένα μέλη της οικογένειας. Η πιο θεμελιώδης νομική αρχή η οποία περιορίζει το δικαίωμα του διαθέτη όσον αφορά την ελεύθερη διάθεση της περιουσίας του είναι η «νόμιμη μοίρα», η οποία πρέπει να χορηγείται ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πρόθεση του διαθέτη για το αντίθετο. Ο βασικός στόχος του θεσμού της νόμιμης μοίρας είναι η διασφάλιση των στενών συγγενών και του/της συζύγου του διαθέτη.

Τι είναι η νόμιμη μοίρα;

Σύμφωνα με τα άρθρα 1825 έως 1845 του Αστικού Κώδικα, απαγορεύεται ο διαθέτης να αποκλείσει από την διαθήκη του τα παιδιά, τη σύζυγο και τους γονείς του. Πιο συγκεκριμένα, ένα μέρος της περιουσίας του διαθέτη πρέπει να δοθεί στους ανωτέρω συγγενείς και η νόμιμη μοίρα πρέπει να είναι ίση με το ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας που θα δικαιούνταν καθένας από τους ανωτέρω εάν ο κληρονομούμενος είχε πεθάνει αδιάθετος (δηλαδή, εάν δεν άφηνε διαθήκη). Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι η νόμιμη μοίρα μειώνεται αναλόγως όταν έχουν λάβει χώρα οποιεσδήποτε εν ζωή παροχές από τον διαθέτη προς οποιονδήποτε από τους ανωτέρω κληρονόμους.

Πότε εφαρμόζονται οι διατάξεις για την νόμιμη μοίρα;

Οι διατάξεις που ρυθμίζουν την νόμιμη μοίρα εφαρμόζονται:
  1. Εκ διαθήκης – σε περίπτωση που οι κληρονόμοι θα κληρονομούσαν, βάσει της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής, και έχουν αποκλειστεί από το κληρονομικό τους δικαίωμα βάσει της διαθήκης ή τους έχει καταλειφθεί λιγότερο από τη νόμιμή τους μοίρα
  2. Εξ αδιαθέτου – όπου η υφιστάμενη κληρονομιά δεν επαρκεί για να καλύψει την νόμιμη μοίρα λόγω παροχών ή μεταβιβάσεων που έκανε εν ζωή ο αποθανών ή λόγω των περιορισμών που έχουν τεθεί βάσει της διαθήκης.

Μπορεί ο διαθέτης να αποκληρώσει συγγενή του;

Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει κάποιον συγγενή του όταν ο τελευταίος έχει διαπράξει κάποια σοβαρή άδικη πράξη εναντίον του πρώτου ή / και διάγει ανήθικο βίο. Ακόμα, ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον/την σύζυγό του, αν κατά το χρόνο του θανάτου είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο που αποδίδεται σε υπαιτιότητα του τελευταίου. Εάν o διαθέτης αποκληρώσει με τη διαθήκη του συγγενή του ή κληροδοτήσει σε συγγενή του μικρότερο μερίδιο από αυτό που προβλέπεται από τις διατάξεις που ρυθμίζουν τη νόμιμη μοίρα, ο συγγενής αυτός έχει δικαίωμα να απαιτήσει (1) το ποσοστό που λείπει για να συμπληρωθεί το μερίδιό του ή (2 ) το σύνολο της νόμιμης μοίρας του, εάν έχει αποκληρωθεί εξ ολοκλήρου. Επιπλέον, εάν η κληρονομιά του διαθέτη κατά τη στιγμή του θανάτου του δεν επαρκεί για να καλύψει την νόμιμη μοίρα του, οποιοσδήποτε κληρονόμος έχει το δικαίωμα να επιδιώξει την ανάκληση ή / και την ακύρωση τυχόν δωρεών που ενδέχεται να είχαν χορηγηθεί εν ζωή από τον διαθέτη σε άλλα πρόσωπα προκειμένου να καλύψει τουλάχιστον το μερίδιό του στη νόμιμή του μοίρα.

Τι θα συμβεί αν περιοριστεί με διαθήκη η νόμιμη μοίρα ενός κληρονόμου;

Στην περίπτωση αυτή η διαθήκη ουσιαστικά ακυρώνεται όσον αφορά τη νόμιμη μοίρα κληρονόμου ο οποίος πλήττεται ως προς αυτό το κληρονομικό του δικαίωμα