Στο πλαίσιο μίας σύμβασης δικαιόχρησης (franchise) συμβάλλεται ο δικαιοπάροχος με τον δικαιοδόχο, ο πρώτος των οποίων αποτελεί μια επιχείρηση με προχωρημένη οργανωτική δομή συνήθως υψηλού τεχνολογικού επιπέδου. Ο δικαιοδόχος είναι ένας ανεξάρτητος επιχειρηματίας, ο οποίος χρησιμοποιεί και εκμεταλλεύεται το franchise για την λειτουργία της ανεξάρτητης επιχείρησής του. Αφορά συνήθως μια επιτυχημένη επιχειρηματική ιδέα, η οποία παραχωρείται από τον δικαιοπάροχο στον δικαιοδόχο μέσω μιας συμφωνίας παροχής άδειας χρήσης. Το αντικείμενο του franchise είναι πρώτα και κύρια μια οργανωμένη μέθοδος για τις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών. Το αντικείμενό του είναι κυρίως μέθοδοι πωλήσεων και διανομής, εμπορικά προϊόντα ή εμπορικά σήματα, επωνυμίες, λογότυπα, μορφές των επιχειρήσεων, πνευματικά δικαιώματα, τεχνογνωσία και εμπειρία, δικαιώματα ευρεσιτεχνίας.
Η έννοια franchising
Το franchising περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο την ενσωμάτωση της επιχείρησης του δικαιοδόχου στο σύστημα διανομής του δικαιοπάροχου του. Αυτή η ένταξη συνίσταται στην μακροπρόθεσμη τεχνική και οργανωτική υποστήριξη του δικαιοδόχου, η οποία επιτυγχάνεται κυρίως με την εκπαίδευση του προσωπικού, τον εξοπλισμό της επιχείρησης και την παροχή συμβουλών σχετικά με οργανωτικά, τεχνικά, επιχειρηματικά και οικονομικά θέματα, με στόχο την επίτευξη σημαντικού βαθμού συντονισμού με το σύστημα δικαιόχρησης.
Από οικονομική άποψη, το franchising αφορά τις πωλήσεις και το σύστημα διανομής για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τους καταναλωτές, και κατά συνέπεια ένα δομημένο και οργανωμένο σύστημα διαφήμισης και διανομής, με την πρόθεση επίτευξης κέρδους μέσα από την πώληση και διανομή στην αγορά των συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών κατόπιν της ένωσης δύο ή περισσότερων νομικά ανεξαρτήτων επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα εξυπηρετεί αμφότερα τα συμφέροντα η ανάπτυξη ενός δικτύου διανομής με συγκεκριμένη εμπορική επωνυμία ή εμπορικό σήμα, στο οποίο ο δικαιοδόχος εκμεταλλεύεται την εμπειρία του δικαιοπαρόχου και ενσωματώνεται ήδη από την ίδρυση της επιχείρησής του σε ένα υπάρχον δίκτυο πελατών.
Παρά την ένταξη στο σύστημα διανομής του δικαιοπαρόχου, ο δικαιοδόχος παραμένει ένας ανεξάρτητος έμπορος και ενεργεί ιδίω ονόματι, για δικό του λογαριασμό και με δική του ευθύνη. Στο σημείο αυτό διακρίνεται οι δικαιοδόχος και ο εμπορικός αντιπρόσωπος. Ο δικαιοδόχος πρέπει να κάνει σαφή τη θέση του ώστε να μην εμφανίζεται ως αντιπρόσωπος του δικαιοδόχου, καθώς σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να προκύψει ευθύνη του.
Η σύμβαση δικαιόχρησης
Οι εταιρείες που συνδέονται με σύμβαση εμφανίζονται στην αγορά ως ενιαία οντότητα, βασιζόμενες σε μία σύμβαση δικαιόχρησης (franchising), η οποία είναι μια μακροπρόθεσμη σύμβαση – πλαίσιο συνεργασίας, η οποία έχει ως αντικείμενο την παραγωγή και τη διανομή συγκεκριμένων αγαθών ή υπηρεσιών σε καταναλωτές. Η σύμβαση δικαιόχρησης αποδεικνύει την αποδοχή των εκατέρωθεν υποχρεώσεων και συνήθως συνάπτεται με κάποιο αντάλλαγμα.
Η σύμβαση franchise αποτελεί έτσι μια σύμβαση προσανατολισμένη προς κάποιο αμοιβαίο οικονομικό όφελος, με πολλά στοιχεία από τον τομέα του marketing. Η εκπλήρωση της σύμβασης εξαρτάται σημαντικά από τις δραστηριότητες του ίδιου του δικαιοδόχου. Ο τελευταίος χρησιμοποιεί τα διακριτικά γνωρίσματα των προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και την τεχνογνωσία του δικαιοπαρόχου, ώστε να επιτυγχάνει τη διανομή των προϊόντων ή υπηρεσιών. Με την ένταξη στο δίκτυο διανομής του δικαιοπαρόχου, ο δικαιοδόχος υποχρεούται να ακολουθήσει τις οδηγίες του δικαιοπάροχου όσον αφορά τις μεθόδους διανομής και την εγκαθίδρυση και λειτουργία της επιχείρησης, να διανέμει συγκεκριμένα είδη προϊόντων που ορίζονται ή εγκρίνονται από τον δικαιοπάροχο και τελικά να συμμετέχει ενεργά στην καμπάνια διαφήμισης του δικαιοπαρόχου.
Χαρακτηριστικά της σύμβασης franchise είναι ιδίως:
Η μακροχρόνια εμπορική συνεργασία μεταξύ δύο οικονομικά ανεξάρτητων επιχειρήσεων,
Η ενσωμάτωση του δικαιοδόχου στο σύστημα διανομής του δικαιοπάροχου,
Η παραχώρηση άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης franchising στον δικαιοδόχο και η συνεπεία αυτής παροχή άυλων περιουσιακών στοιχείων με τη μορφή της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας,
Μία συνεχώς ανανεούμενη τεχνογνωσία που εμπλουτίζεται με νέες, πολύτιμες εμπειρίες, με κύρια έμφαση στους τομείς του marketing, merchandising, την προμήθεια και τη διανομή των προϊόντων και υπηρεσιών, τη διαφήμιση, τις επαφές, την κατάρτιση, τη διοικητική οργάνωση και διαχείριση, σχεδιασμό και χρηματοδότηση της επιχείρησης,
Η μακροχρόνια υποστήριξη και παροχή συμβουλών στον δικαιοδόχο,
Η λειτουργία και η διαχείριση της επιχείρησης, σύμφωνα με το σύστημα franchise, τα εμπορικά σήματα και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του δικαιοπαρόχου, και η καταβολής ανταλλάγματος από τον δικαιοδόχο.
Μορφές του franchising
Η σύμβαση franchise εμφανίζεται σε διάφορες μορφές, συνήθως σε σχέση με διανομή προϊόντων ή παροχή υπηρεσιών.Το franchise διανομής προϊόντων αφορά τη χρήση και την εκμετάλλευση του συστήματος διανομής του δικαιοπαρόχου για εμπορικούς σκοπούς σε συμβατικά προϊόντα εντός της επαγγελματικής εγκατάστασης του δικαιοδόχου.
Υποκατηγορίες του franchise διανομής είναι αφ ‘ενός το franchise του δικαιοπαρόχου – παραγωγού, στην οποία περίπτωση μπορούν να διατίθενται μόνο τα προϊόντα του δικαιοπαρόχου, και το franchise του διανομέα – δικαιοπαρόχου, όπου ο δικαιοπάροχος ορίζει τα προϊόντα που επιλέγει και αναθέτει σε τρίτους την παραγωγή των προϊόντων σύμφωνα με τις χαρακτηριστικά και τις προδιαγραφές που ορίζει αυτός. Στην τελευταία περίπτωση είναι επίσης σύνηθες για τον δικαιοπάροχο να προμηθεύεται τα προϊόντα επί της βάσει μίας ιδιαίτερης συμφωνίας με τον παραγωγό.
Στην περίπτωση του franchise παροχής υπηρεσιών, ο δικαιοδόχος χρησιμοποιεί το σύστημα διανομής του δικαιοπαρόχου με σκοπό την παροχή υπηρεσιών που ορίζονται συμβατικά, επί της βάσει των μεθόδων που ορίζει ο δικαιοπάροχος. .
Επιπλέον υπάρχει το franchise παραγωγού, όπου ο δικαιοδόχος κατασκευάζει ή μεταποιεί τα προϊόντα σύμφωνα με τις προδιαγραφές του δικαιοπαρόχου και στη συνέχεια πωλεί αυτά υπό το εμπορικό σήμα του δικαιοπαρόχου.
Αυτό που είναι γνωστό ως το «μικτό franchising» σημαίνει τον συνδυασμό της πώλησης προϊόντων και παροχής υπηρεσιών.
Το ελληνικό δίκαιο διακρίνει επιπλέον μεταξύ
Το χρηματοδοτικό και διαχειριστικό franchise. Ο δικαιοπάροχος χρηματοδοτεί τον δικαιοδόχο και μεταβιβάζει στον τελευταίο τη διοίκηση μίας επιχείρησης του δικτύου franchise.
Μερικό franchise. Ο δικαιοδόχος χρησιμοποιεί επαγγελματικούς χώρους ενός τρίτου, στoν οποίo διατίθενται τα προϊόντα του δικτύου
Συνεταιρικό franchise. Ο δικαιοπάροχος συμμετέχει σαν εταίρος στην επιχείρηση του δικαιοδόχου
Συνδυαστικό franchise. Δύο ή περισσότεροι συνεργάζονται στις εγκαταστάσεις της ίδιας επιχείρησης, στις οποίες ο καθένας διαθέτει τα εκάστοτε προϊόντα ή τις υπηρεσίες του
Τροποποιητικό franchise. Ο δικαιοδόχος απορροφά μία επιχείρηση η δραστηριότητα της οποίας είχε ίδιο ή παρόμοιο αντικείμενο πριν από την ένταξη στο δίκτυο διανομής του δικαιοπαρόχου
Πολλαπλό franchise. Ο δικαιοπάροχος παραχωρεί στον δικαιοδόχο το δικαίωμα να ιδρύει και λειτουργεί υποκαταστήματα και σε άλλες περιοχές
Franchise με πολλούς δικαιοπαρόχους. Ο δικαιοδόχος συνάπτει συμφωνίες franchise με περισσότερους από έναν δικαιοπαρόχους
Εξαρτημένο franchise. Ο δικαιοδόχος υπόκειται στην άσκηση ελέγχου από τον δικαιοπάροχο καθώς και στις οδηγίες του τελευταίου.
Ισότιμο franchise. Χαρακτηρίζεται από την ισότιμη συνεργασία μεταξύ του δικαιοπαρόχου και δικαιοδόχου.
Νομική φύση της σύμβασης franchise
Ως μακροπρόθεσμη συμβατική σχέση, η σύμβαση franchise θεωρείται μικτή σύμβαση. Η χαρακτηριστική παροχή της σύμβασης είναι η παροχή υπηρεσιών και η παροχή άδειας χρήσης των άυλων περιουσιακών στοιχείων, ακόμη και αν αγορά ή πώληση έχουν συμφωνηθεί με σκοπό την μεταπώλησης.
Η διάρκεια της συμβατικής σχέσης που διέπει τη συνεργασία μεταξύ των συμβαλλομένων μερών μπορεί να ορισθεί ορισμένου ή αορίστου χρόνου.
Η σύμβαση franchise αποτελεί, επίσης, μία σύμβαση-πλαίσιο, λόγω της ανάληψης συγκεκριμένων αμοιβαίων υποχρεώσεων για την επίτευξη ενός οικονομικού αποτελέσματος. Ο δικαιοπάροχος φέρει την υποχρέωση να παραδώσει τη χρήση της τεχνογνωσίας και να υποστηρίξει τον δικαιοδόχο, ενώ ο τελευταίος υποχρεούται να αποδεχθεί και εφαρμόσει τις οργανωτικές δομές και τις αρχές του συστήματος διανομής του δικαιοπαρόχου. Ο δικαιοδόχος είναι επίσης υποχρεωμένος να μη διανέμει ανταγωνιστικά προϊόντα, καθώς και να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προασπίζει τα αμοιβαία συμφέροντα των μερών. Ο δικαιοδόχος είναι επιπλέον υποχρεωμένος να συμμετέχει στη διαφημιστική καμπάνια του δικαιοπαρόχου και, τέλος, υποχρεούται να μην προβαίνει σε πράξεις που παραβιάζουν την απαγόρευση του ανταγωνισμού στην ίδια περιοχή.
Η εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση franchise συχνά απαιτεί τη σύναψη περαιτέρω συμβάσεων, οι οποίες μπορούν να προσαρμοστούν στις αντίστοιχες ανάγκες του franchise. Κατά την έννοια αυτή, για ορισμένες μορφές του franchise, όπως π.χ. στην πώληση προϊόντων τα οποία ο δικαιοπάροχος έχει κατασκευάσει ή επιλέξει, τα μέρη πρέπει να συνάψουν μια ξεχωριστή και παράλληλη σύμβαση πώλησης για την αγορά των προϊόντων, πριν τη διανομή τους μέσω του δικτύου. Οι συμβάσεις πώλησης με τον δικαιοπάροχο αποτελούν ειδικότερες χωριστές συμφωνίες σε σχέση με τη βασική σύμβαση franchise.
Τύπος της σύμβασης
Η σύμβαση franchise δεν απαιτείται να είναι έγγραφη, άρα μπορεί να συναφθεί και προφορικά.
Περιεχόμενο των συμβάσεων
Εκτός από τις αμοιβαίες υποχρεώσεις των συμβαλλομένων μερών, η σύμβαση franchise καθορίζει επίσης με σαφήνεια τα προϊόντα και τις υπηρεσίες στις οποίες αφορά. Επίσης περιεχόμενο της σύμβασης αποτελούν οι μέθοδοι πωλήσεων και διανομής, ο ορισμός του τόπου ισχύος της, οι κατευθυντήριες τιμές διάθεσης των προϊόντων, η διάρκεια της συμβατικής σχέσης, ενδεχομένως η παράταση της σύμβασης, λόγοι καταγγελίας και χρόνος προμήνυσης, καθώς και μετασυμβατικές υποχρεώσεις.
Υποχρεώσεις του δικαιοπαρόχου και δικαιοδόχου
α) Η συμφωνία franchise χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης ήδη από το προσυμβατικό στάδιο. Επιβάλλεται επίσης το καθήκον της ενημέρωσης εκ μέρους του δικαιοπαρόχου σε σχέση με το franchise, πριν από τη σύναψη της σύμβασης.
β) Ο δικαιοπάροχος φέρει τις εξής βασικές υποχρεώσεις:
Παραχώρηση ειδικών δικαιωμάτων χρήσης που διαθέτει
Παραχώρηση αδειών χρήσης που διαθέτει σχετικά με τα προϊόντα / υπηρεσίες
Ενσωμάτωση δικαιοδόχου στο σύστημα διανομής και οργάνωσης των υπηρεσιών
Εκπαίδευση και διενέργεια εκδηλώσεων
Αρχή της ισότιμης μεταχείρισης των δικαιοδόχων
Προμήθεια του δικαιοδόχου με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες ή άλλων άυλων περιουσιακών στοιχείων για την ένταξή του στο δίκτυο διανομής
Η συνεχής οργανωτική, τεχνική και οικονομική υποστήριξη και συμβουλές σχετικά με τη λειτουργία της επιχείρησης δικαιόχρησης
Παροχή εξοπλισμού και διαμόρφωση των εγκαταστάσεων της επιχείρησης δικαιόχρησης
Συντήρηση και επισκευή όλων των λειτουργικών συστημάτων και τεχνικών εγκαταστάσεων
Προστασία σε συγκεκριμένη περιοχή και ενδεχομένως παροχή αποκλειστικότητας
Παροχή προδιαγραφών για τον εξοπλισμό και τη λειτουργία της επιχείρησης δικαιόχρησης
Εγχειρίδιο franchise
Διαφήμιση
γ) Ο δικαιοδόχος φέρει τις εξής βασικές υποχρεώσεις:
Η πληρωμή ενός “τέλους εισόδου” (entry fee) για την παραχώρηση των δικαιωμάτων και των αδειών χρήσης
Καταβολή τελών (τέλη franchise), και κατά περίπτωση και ενός ποσοστού των κερδών
Προώθηση των πωλήσεων των προϊόντων και υπηρεσιών, μέσω της καλύτερης δυνατής προσωπικής προσπάθειας (καθήκον για την προώθηση των πωλήσεων σύμφωνα με τις οδηγίες του δικαιοπαρόχου)
Η εφαρμογή του συστήματος πωλήσεων και η χρήση του συστήματος διανομής
Υποχρεώσεις πίστης και εκτέλεσης των υποχρεώσεων προμήθειας προϊόντων
Προάσπιση των συμφερόντων των προστατευτέων δικαιωμάτων του δικαιοπαρόχου
Σεβασμός των δικαιωμάτων ελέγχου και εποπτείας του δικαιοπαρόχου, κυρίως της ελεύθερης άσκησης ελέγχου εκ μέρους του δικαιοπαρόχου
Υποχρέωση εχεμύθειας και απορρήτου
Απαγόρευση του ανταγωνισμού
Υποχρέωση παροχής πληροφοριών στον δικαιοδόχο όσον αφορά τη λειτουργία και το σύστημα πωλήσεων.
Ο δικαιοδόχος είναι επίσης υποχρεωμένος να μην επεκτείνεται στην περιοχή δραστηριότητας άλλων δικαιοδόχων και να μην διανέμει τα προϊόντα σε αυτές τις περιοχές (άρθρο 4 του κανονισμού 2790/1999). Επιπλέον, δεν μπορεί να αποσπά πελάτες έξω από τη δική του περιοχή (άρθρο 4 του κανονισμού 2790) και πρέπει να προμηθεύεται αποκλειστικά τα προϊόντα που έχει καθορίσει ο δικαιοπάροχος. Με την συγκατάθεση του δικαιοπάρχου μπορούν ωστόσο να διατίθενται και προϊόντα που κατασκευάζονται από τρίτους.
Σύμφωνα με την ελληνική νομολογία, ένας συμβατικός όρος σύμφωνα με τον οποίο ο δικαιοπάροχος διατηρεί το δικαίωμα να ελέγχει τα λογιστικά βιβλία της επιχείρησης του δικαιοδόχου, προκειμένου να εξετάσει τα οικονομικά δεδομένα που διαβιβάζονται σε αυτόν από τον δικαιοδόχο, δεν είναι έγκυρος, επειδή ένας τέτοιος όρος αφορά και τρίτα πρόσωπα και έτσι τα δεσμεύει υπερβολικά και κατά τρόπο παράνομο. Η υποχρέωση του δικαιοδόχου να τηρεί κατάλογο των πελατών έχει επίσης θεωρηθεί ως περιορισμός του ελεύθερου ανταγωνισμού. Σε περίπτωση, όμως, που έχει συμφωνηθεί ότι ο δικαιοπάροχος δικαιούται ένα μερίδιο των κερδών, μπορεί ο δικαιοδόχος να υποχρεωθεί να αποστέλλει αντίγραφα των λογιστικών του στοιχείων στον δικαιοπάροχο.
Ο δικαιοπάροχος έχει επιπλέον τη δυνατότητα να υποχρεώνει τον δικαιοδόχο να αναλάβει νομική δράση κατά τρίτου, σε περίπτωση παραβίασης από τρίτους των δικαιωμάτων που απορρέουν από τη σύμβαση δικαιόχρησης και παραχωρήθηκαν στον δικαιοδόχο, ή να παρεμβαίνει στη δικαστική διαδικασία κατά των τρίτων που ανοίχθηκε από τον δικαιοπάροχο (άρθρο 3 παρ. 2γ του κανονισμού 4087/1988 σε συνδυασμό με την παρ. 44E των κατευθυντήριων γραμμών της Επιτροπής).
Σε περίπτωση παράβασης των υποχρεώσεων μέσω της μη εκπλήρωσης ή πλημμελούς εκπλήρωσης, εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις για την πλημμελή εκπλήρωση, όπως π.χ. τα άρ. 382 επ. ΑΚ.
Επιπλέον μπορεί κατά περίπτωση ένας συμβατικός όρος να θεωρηθεί ως παραβίαση των διατάξεων του ανταγωνισμού, με αποτέλεσμα να θεωρείται αντίθετη πράξη στις διατάξεις του ν. 3959/2011. Τέτοια περίπτωση υπάρχει ιδίως όταν η σύμβαση franchise περιέχει διατάξεις οι οποίες δεν προάγουν τον σκοπό της σύμβαση και περιορίζουν τον ανταγωνισμό.
Διάρκεια
Σύμφωνα με την ελληνική νομολογία, διάρκεια 5 ετών μπορεί να θεωρηθεί ως εύλογη, ενώ μία συμβατική διάρκεια 25 ετών θεωρείται ότι περιορίζει δυσανάλογα τον δικαιοδόχο, έτσι ώστε να αποτελεί ενδεχομένως παραβίαση της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού.
Παράταση της διάρκειας της σύμβασης είναι κατά βάση δυνατή. Αυτό απαιτεί μια αντίστοιχη συμφωνία των μερών στη σύμβαση, η οποία μπορεί επίσης να συμφωνείται σιωπηρά. Η ορισμένου χρόνου σύμβαση δικαιόχρησης μπορεί να μετατραπεί σε αορίστου χρόνου, εάν συνεχίστηκε σιωπηρά μετά την πάροδο της αρχικά συμφωνηθείσας διάρκειας.
Προστασία του συστήματος franchise και ευθύνη
Από τη μία πλευρά το σύστημα franchise προστατεύεται έναντι τρίτων με τις διατάξεις του Ν. 2121/1993, αναφορικά με το περιεχόμενο των δικαιωμάτων που παρέχονται στον δικαιοδόχο, καθώς και με τις διατάξεις για τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Η ευθύνη έναντι των πελατών για τον δικαιοδόχο προκύπτει από τη σύμβαση, ενώ είναι δυνατή και αδικοπρακτική ευθύνη με τις προϋποθέσεις του άρ. 914 ΑΚ. Κατά περίπτωση μπορούν να τύχουν εφαρμογής και οι διατάξεις του ν. 2251/1994.
Παραγραφή των αξιώσεων
Οι αξιώσεις του δικαιοπαρόχου κατά του δικαιοδόχου για πληρωμή της αμοιβής υπόκειται σε 20ετή παραγραφή σύμφωνα με το άρ. 249 ΑΚ.
Λύση της σύμβασης
Η σύμβαση μπορεί να λυθεί με την πάροδο της διάρκειάς της ή με καταγγελία. Η λύση λόγω παρόδου της διάρκειας αφορά τις ορισμένου χρόνου συμβάσεις.
Η καταγγελία μπορεί να αφορά τόσο τις ορισμένου, όσο και τις αορίστου χρόνου συμβάσεις. Η τακτική καταγγελία μπορεί να συμφωνηθεί ακόμη και στις αορίστου χρόνου συμβάσεις δικαιόχρησης. Η καταγγελία για σπουδαίο λόγο είναι δυνατή σε αμφότερες τις περιπτώσεις. Σπουδαίο λόγο συνιστά ιδίως η παράβαση όρων της σύμβασης.